Σημαντικές ερωτήσεις γύρω από την Εξωσωματική Γονιμοποίηση.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί οι ωοθήκες μιας γυναίκας να ανταποκριθούν υπερβολικά στα φάρμακα. Τότε παράγουν πάρα πολλά ωοθυλάκια. Αυτό ονομάζεται υπερδιέγερση ωοθηκών. Αυτό μπορεί να συμβεί -στην σοβαρότερη του μορφή- σε ένα ποσοστό περίπου 4-5%, ειδικά σε νεώτερες λεπτές γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες. Τα συμπτώματα που προκαλεί είναι πόνος ψηλά στο στομάχι με αίσθημα δυσφορίας, τυμπανισμός και καμιά φορά ναυτία.

Η αντιμετώπιση του συνδρόμου υπερδιέγερσης είναι με ενδοφλέβια χορήγηση υγρών και πρωτεϊνική δίαιτα. Σαν σύνδρομο δεν μειώνει τις πιθανότητες επιτυχίας της προσπάθειας και σε περίπτωση που υπάρχει εγκυμοσύνη αυτή συνεχίζεται κανονικά. Το σύνδρομο υπερδιέγερσης υποχωρεί μόνο του τελικά, χωρίς να αφήσει κανένα πρόβλημα στην γυναίκα.

Δυστυχώς αν και γίνεται τεράστια έρευνα στον χώρο της γενετικής των εμβρύων, δεν υπάρχει ακόμα μία απλή, οικονομική και ασφαλής μέθοδος για την τέλεια επιλογή των ιδανικών εμβρύων. Για ορισμένες ασθένειες που γνωρίζουμε το γονιδιακό ελάττωμα ή που έχουν σχέση με το φύλο του εμβρύου, μπορούμε να προσφέρουμε προεμφυτευτική διάγνωση όπως π.χ. σε ζευγάρια που και οι δύο γονείς έχουν το στίγμα μεσογειακής αναιμίας ή το γονίδιο κυστικής ίνωσης, κοκ.

Δυστυχώς όχι! Ούτε τα βελτιώνουν ούτε τα αυξάνουν. Υπάρχει ο μύθος ότι η εξωσωματική βοηθάει στην ποιότητα των ωαρίων. Η απάντηση είναι πως τα φάρμακα ή οι ορμόνες που χορηγούμε για την διέγερση των ωοθηκών απλά ωριμάζουν όποια ωάρια υπάρχουν στις ωοθήκες χωρίς να δημιουργούν καινούργια ή να βελτιώνουν τα υπάρχοντα. Αυτό σημαίνει πως άτομα κοντά στην κλιμακτήριο ή με ωοθηκική ανεπάρκεια ανταποκρίνονται λιγότερο ή και καθόλου στα φάρμακα της εξωσωματικής θεραπείας. Σε αυτές τις γυναίκες, ίσως έχουν θέσει τα προγράμματα ήπιας διέγερσης ή θεραπείες σε φυσικό κύκλο.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να διερευνήσει κανείς την ωοθηκική επάρκεια. Ο κολπικός υπέρηχος σε έμπειρα κλινικά χέρια βοηθάει αρκετά ειδικά όταν συνδυάζεται με ορμονικές εξετάσεις στην αρχή του κύκλου. Ποιο αναλυτικά, εξετάσεις τύπου θηλακιοτρόπος ορμόνη (FSH) και Οιστραδιόλης (E2), AMH και ανασταλτίνη 2 (inhibin 2) κατά την 2η ή 3η ημέρα του κύκλου, ειδικά αν αυτό επαναληφθεί για δυο ή τρείς κύκλους, μπορούν να ρίξουν αρκετό φως στην επάρκεια των ωοθηκών. Ο λόγος που επαναλαμβάνουμε τις εξετάσεις για 2-3 κύκλους είναι για να αυξήσουμε την αξιοπιστία του ελέγχου, καθότι από μήνα σε μήνα υπάρχουν φυσιολογικές αποκλίσεις.

Και στην περίπτωση αυτή μπορεί κανείς να προσπαθήσει, διότι αν και σπάνια, και σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχουν ανέλπιστες επιτυχίες. Πρέπει όμως να είναι γνώστης των μικρότερων πιθανοτήτων που υπάρχουν για να υπάρχει καλή συνεργασία και εμπιστοσύνη με τον θεράποντα ιατρό. Τα πρωτόκολλα ήπιας διέγερσης ή θεραπείες σε φυσικό κύκλο δίνουν τα καλλίτερα αποτελέσματα. Γενικότερα, θεραπείες που να γεμίζουν πάλι τις ωοθήκες με ωάρια, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, δεν υπάρχουν. Μελλοντικά θεραπείες με βλαστοκύτταρα ή μεσενγχυματικά κύτταρα μπορεί να αποδείξουν όφελος.

Και βέβαια. Υπάρχουν γυναίκες με πρόωρη κλιμακτήριο δηλαδή πριν την ηλικία των 45 ετών, που και η μητέρα είχε αντιμετωπίσει το ίδιο πρόβλημα. Δυστυχώς η πρόωρη κλιμακτήριος δεν δίνει συμπτωματολογία και την καταλαβαίνει κανείς μόνον αν την διερευνήσει. Ατυχώς η ωοθήκη εξαντλείται από καλής γενετικής ποιότητας ωάρια, 3-4 χρόνια πριν αρχίσουν ανωμαλίες στην περίοδο. Στην διάρκεια της κλιμακτηρίου, ειδικά δε στην αρχή, ο κύκλος είναι απόλυτα φυσιολογικός. Όταν αρχίσουν ανωμαλίες τύπου, απώλεια κάποιων περιόδων η παρατεταμένες αιμορραγίες, συνήθως υπάρχει εγκατεστημένη κλιμακτήριος.

Δεν υπάρχει όριο γενικά στον αριθμό των προσπαθειών. Πιστεύω όμως πώς 2-3 προσπάθειες είναι αρκετές για να αποδειχθεί το αίτιο της αδυναμίας.  Μετά από μία αποτυχημένη προσπάθεια είναι σημαντικό η ομάδα να κάνει μία ενδελεχή αναδρομή όλου του εγχειρήματος και να προσπαθήσει να βρει τους πιθανούς λόγους αποτυχίας. Είναι φυσικό το ζευγάρι αμέσως μετά την αποτυχία, να νοιώσει απογοήτευση και ίσως λίγο έλλειψη εμπιστοσύνης στην ομάδα που έκανε την προσπάθεια. Από την άλλη μεριά, συνεχής αλλαγή κέντρων αποσυντονίζει την θεραπεία και μειώνει την συνολική θεραπευτική γνώση που αποκόμισε η ομάδα που αντιμετώπισε το πρόβλημα. Αν υπάρχουν ερωτήσεις, απορίες ή παράπονα, καλό είναι να βγαίνουν στην επιφάνεια και να συζητιούνται ανοιχτά με την ομάδα ώστε να λύνονται οι τοίχων παρεξηγήσεις.

Βασικά η απόφαση παίρνεται από την ιατρική και εμβρυολογική ομάδα αφού μελετήσουν και αναλύσουν όλους τους παράγοντες αποτυχίας. Η πιο ουσιώδης όμως αιτία είναι η μη ανταπόκριση των ωοθηκών στα φάρμακα διέγερσης. Αυτό κλινικά ονομάζεται ωοθηκική εξάντληση και διαφέρει από την ωοθηκική ανεπάρκεια που είχε αναφερθεί νωρίτερα.  Εναλλακτικά, μπορεί και οι λόγοι της αποτυχίας να οφείλονται στο σπέρμα είτε λόγω πλήρους έλλειψης σπερματοζωαρίων ή πολύ κακής ποιότητας σπέρματος.

Βασικά η εξωσωματική γονιμοποίηση ξεπερνά τον παράγοντα αδύναμο σπέρμα. Ακόμα και άνδρες με εξαιρετικά χαμηλούς αριθμούς (μικρότερο του 0.1Χ10) ή με κινητικότητα μικρότερη του 1% μπορούν να τεκνοποιήσουν με την μέθοδο της μικρογονιμοποίησης (Intra Cytoplasmic Sperm Injection, ICSI). Η επιστήμη έχει κάνει τέτοια πρόοδο στον τομέα του σπέρματος που ακόμα και άνδρες με πλήρη έλλειψη σπερματοζωαρίων μπορούν να κάνουν παΐδι κατόπιν λήψης σπέρματος απευθείας από τον όρχη.

Βέβαια, υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις ασθενοσπερμίας που πιθανώς να οφείλονται σε γενετικούς λόγους. Σε αυτές τις περιπτώσεις το γενετικό ελάττωμα μεταφέρεται και στο ωάριο. Οι εμβρυολόγοι σήμερα πια είναι σε θέση να υποπτευθούν αν συντρέχει τέτοιος λόγος, οπότε προτείνουν γενετικό προσδιορισμό στον σύζυγο.

Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να συζητήσει η ομάδα το ενδεχόμενο δώρισης ωαρίων ή σπερματοζωαρίων, αντιστοίχως του προβλήματος. Αυτό βέβαια έχει δεοντολογικές, θρησκευτικές και κοινωνικές προεκτάσεις και για αυτό πρέπει να θίγεται μόνον και εφόσον όλοι οι άλλο δρόμοι για τεκνοποίηση έχουν εξαντληθεί.

Μόνον αν υπάρχουν μεγάλες κύστεις στην ωοθήκη, υδροσάλπιγγες ή μεγάλα τοιχωματικά -υποβλεννογόνια ινομυώματα στην μήτρα. Υποβλεννογόνια ονομάζουμε ινομυώματα που αναπτύσσονται στο εσωτερικό της μήτρας εκεί δηλαδή που τοποθετούμαι και τα έμβρυα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι ασφαλέστερο και για την γυναίκα και για την εγκυμοσύνη, οι παθολογίες αυτές να εξαιρούνται πριν την εξωσωματική γονιμοποίηση.

Το πολύ 2-3 μέρες, αν έρχεστε από μακριά μπορείτε να ταξιδέψετε και να επιστρέψετε πίσω την ίδια μέρα της τοποθέτησης όπως μπορείτε και να επιστρέψετε αεροπορικώς ή με καράβι. Στο σπίτι σας ας μείνετε χαλαρά για τρείς μέρες μετά την εμβρυομεταφορά. Μετά από αυτό το διάστημα μπορείτε να οδηγήσετε ή να περπατάτε. Μπορείτε επίσης να επιστρέψετε στην δουλειά αρκεί αυτό να μην προϋποθέτει ιδιαίτερη κόπωση όπως γυμναστική, μεγάλα βάρη κλπ.

Η εξωσωματική γονιμοποίηση, με τις μέχρι στιγμής δημοσιευμένες μελέτες, δεν συσχετίζεται με κανέναν τύπου καρκίνο στα γεννητικά ή έξω-γεννητικά όργανα. Αυτό δε, ανεξαρτήτως των προσπαθειών! Αν όμως μία γυναίκα νοσεί από καρκίνο εν αγνοία της, και υποβληθεί σε θεραπεία εξωσωματικής γονιμοποίησης, η ορμονική διέγερση μπορεί να επιταχύνει την εξέλιξη του όγκου. Ειδικά, τέτοιες μορφές καρκίνου είναι του μαστού και του ήπατος. Θεωρώ απαραίτητο κάθε γυναίκα ανεξαρτήτου ηλικίας να υποβάλλεται προηγουμένως σε τεστ Παπανικολάου, κολπικό υπέρηχο και μαστολογικό έλεγχο, τουλάχιστον με υπέρηχο μαστού.